Cmentarz Fontanelle
NEAPOL NA START,  Przewodnik po Neapolu

Przewodnik po Neapolu, część 4. Cmentarz Fontanelle

W kolejnej części przewodnika po Neapolu, dość nietypowo, zabieramy was na cmentarz. Powodów mamy kilka.
Po pierwsze cmentarz Fontanelle, bo o nim mowa, to ważny kawałek historii miasta.
To też pretekst, by wspomnieć o Sanità, jednej z biedniejszych dzielnic oraz o specyficznej mieszance sacrum i profanum typowej dla neapolitańczyków.

Polecam wam zobaczenie cmentarza Fontanelle jeśli:

  • interesuje was historia Neapolu;
  • chcecie poznać lokalne obyczaje, na przykład adopcję czaszek;
  • interesują was najbardziej autentyczne części miasta (w tym przypadku polecam dojście do cmentarza na nogach).

Na mnie Fontanelle zrobiły ogromne wrażenie i zachęcam was do zobaczenia tego miejsca.

UWAGA! Aktualnie (lipiec 2023) cmentarz Fontanelle pozostaje zamknięty. Ponowne otwarcie zaplanowane jest na grudzień 2023/ pierwszy kwartał 2024.

Cmentarz Fontanelle – trasa

Z Piazza Cavour na via Fontanelle kursuje autobus linii C51, ale możecie przejść tę trasę również pieszo (kliknij na zdjęcie, by powiększyć mapkę).

cmentarz fontanelle

Il rione Sanità

Sanità to biedna i mało reprezentacyjna, a jednocześnie bardzo autentyczna część miasta. Jeśli Neapol kojarzycie tylko z filmów (“Złoto Neapolu”, “Wczoraj, dziś, jutro” Vittorio De Sica) lub ze starych zdjęć z rozwieszonym praniem, to wasz obraz bazuje właśnie na tych częściach miasta.

Paradoksem Neapolu jest to, że w miejscach na pozór brzydkich i zaniedbanych możemy trafić na perełki. To nie jest miasto oczywiste, wymaga ciekawości i uważności.

Pierwsza perełka czeka w bramie przy via Vergini 19 (mniej więcej w połowie lokalnego targu). To Palazzo dello Spagnuolo znany z “Passione” Johna Turturro.
Nieco dalej, przy Via Sanità 6, zobaczymy jego, zniszczonego i zaniedbanego, bliźniaka – Palazzo Sanfelice, który doczekał się roli w trzecim sezonie “Gomorry”. Samtąd już tylko krok dzieli nas od Via Sanità 14, gdzie znajduje się Bazylika Santa Maria della Sanità z katakumbami San Gaudioso.

*

Spacer po Sanità to okazja do zrobienia zakupów na lokalnym targu i podpatrzenia codziennego życia mieszkańców. Bywa, że dość niechętnie reagują oni na obiektyw aparatu. Dlatego w takich dzielnicach jak Sanità, Forcella i Quartieri Spagnoli namawiam was raczej do dyskretnej, nienachalnej obserwacji.

Cmentarz Fontanelle |  ‘O campusanto d’ ‘e Funtanelle

Historia cmentarza wiąże się z nieszczęściami jakie przez lata dotykały neapolitańczyków.  

Do XVI wieku zmarłych w Neapolu chowano w okolicznych grotach, a zamożniejsi mieszkańcy opłacali pochówek w kościelnych kryptach. Gdy miejsca zaczęło brakować, grabarze cichaczem przenosili ciała z krypt do grot, robiąc tym samym miejsce na pochówek dla kolejnych osób skłonnych za niego zapłacić. Jedną z takich grot była zapewne ta, w której dzisiaj znajduje się cmentarz.

Jego początek oficjalnie datuje się na połowę XVII wieku, kiedy to miasto zdziesiątkowała epidemia dżumy. Po niej przyszły okresy głodu, trzy powstania, trzy trzęsienia ziemi, pięć erupcji Wezuwiusza i epidemia cholery. Za każdym razem ciała zmarłych przynoszono na cmentarz Fontanelle.

W 1872 roku opiekę nad tym miejscem przejął o. Gaetano Barbati. Uporządkował on wszystkie kości i stworzył tu prowizoryczną kaplicę.

Kult porzuconych dusz

W Neapolu sacrum i profanum przenikają się na każdym kroku. Chyba tylko tutaj mogła rozwinąć się tradycja… adopcji czaszek.

Neapolitańczycy zatroskani o los “porzuconych dusz” i o własną przyszłość, traktowali je jak pomost pomiędzy światami, które mogą sobie nawzajem pomóc. Wybierali więc czaszkę zmarłego i otaczali ją opieką. Czyścili, zamykali w szkatułkach, modlili się za nią, w zamian powierzając rodzinę jej wstawiennictwu lub prosząc o… podanie numerów lotto.

Kult “porzuconych dusz” nabrał takich rozmiarów, że kościół zakazał go dekretem z 1969 roku. Od tego czasu na cmentarzu raz w miesiącu odprawiano mszę za dusze w czyśćcu, a w Zaduszki organizowano procesję.

W 2010 roku ponownie otworzono cmentarz i umożliwiono jego zwiedzanie.

Neapol Cmentarz Fontanelle

*

Cmentarz Fontanelle. Legendy związane z czaszkami

Z niektórymi czaszkami wiążą się legendy. Dwie najbardziej znane opowiadają o Kapitanie i Donnie Concetta.

Pierwsza to historia młodej dziewczyny, która opiekowała się czaszką pewnego kapitana. Jej zazdrosny narzeczony wetknął w oczodół czaszki kij i wyśmiewając zaprosił “kapitana” na swoje wesele. W dniu ślubu na przyjęciu zjawił się nieznajomy w stroju karabiniera. Zapytany, kim jest, odpowiedział, że pan młody zaprosił go osobiście, wyjawił swoją tożsamość, a państwo młodzi i zaproszeni goście zmarli.

Druga legenda opowiada o Donnie Concetta, zwanej potocznie ‘a capa che suda czyli “głowa, która się poci”. Wszystkie czaszki pokryte są kurzem, a ta jedna zawsze się błyszczy. Pewnie lepiej absorbuje wilgoć z otoczenia, ale neapolitańczycy powiedzą, że to symbol potu dusz, które cierpią w czyśćcu.

Fontanelle

“Suor Strega” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego

Gustaw Herling-Grudziński mieszkał w Neapolu przez 45 lat. Akcję kilku swoich opowiadań umieścił w konkretnych punktach na mapie miasta, w tym na Cmentarzu Fontanelle. W tekście “Suor Strega” opisuje go tak:

“… Rozpoczęte natychmiast prace odsłoniły cmentarz podziemny, którego centrum stanowił duży okrągły plac z chodnikami czy wykutymi w ziemi i skale szybami po bokach, na całym obwodzie. W owych szybach właśnie leżały czaszki i piszczele w bezładnych stosach. Także na placu walały się ludzkie kości. Nie ulegało wątpliwości, że mieszkańcy miasta ujrzeli ziemskie szczątki zmarłych na cholerę podczas epidemii z roku 1836. Cmentarzowi nadano nazwę Fontanelle.

Istotą duchową cmentarza był anonimat, odkopano przecież resztki osób nieznanych, nie posiadających imienia i nazwiska. Dusze ich zatem uznano za czyśćcowe, przebywające wciąż jeszcze w czyśćcu- anime in pena albo anime di purgatorio. Co z kolei pozwoliło nawiązać z nimi łączność, ustanowić dialog w umarłymi. Ustanowiwszy zaś dialog z umarłymi, z zaświatem, można było za pośrednictwem bezimiennych czaszek, dusz przebywających w czyśćcu, prosić o wstawiennictwo:  o pomoc w przeciwnościach losu, w miłości, w cierpieniach czy dolegliwościach, o wsparcie niedołężnych, o ulgę w brzemieniu starości, o cudowne uleczenia z chorób, o interwencję w codziennych zmaganiach z losem, o drobne nawet fawory, jak uśmiech fortuny w grach na loterii.

*

Fontanelle, jeszcze w trakcie robót wykopaliskowych, stały się cmentarzem suplik- błagań głośnych i dramatycznych, próśb cichych i skromnych. By żywszy i trwalszy nawiązać kontakt z umarłymi, by zaświaty zobowiązać dotykalnie do wejścia na nowo w świat, neapolitańscy pątnicy nadzieli poczęli przywłaszczać sobie bezpańskie czaszki i kości. Na ogół każdy wchodzący w obręb cmentarza wiedział, gdzie ma szukać swojej upatrzonej czaszki, powłoki duszy czyśćcowej, i szedł prosto do miejsca, gdzie ją poprzednio zostawił. Bywali jednak i tacy, co niebyt ufali swej pamięci wzrokowej, i objęte w wieczne posiadanie czaszki zamykali w przyniesionych z domu gablotach szklanych, opatrzonych nazwiskiem (i adresem!) właściciela oraz zamkniętych na kluczyk. I jedni, i drudzy wizytę na cmentarzu Fontanelle zamieniali w wielogodzinne obcowanie z umarłymi przed wiekiem na cholerę. Czyścili dokładnie czaszki (a czasem i piszczele), całując je co chwilę; przemawiali do nich, wyliczając swoje supliki”.

Cmentarz Fontanelle – informacje praktyczne

Cmentarz znajduje się na Via Fontanelle 80. Otwarty jest codziennie od 10:00 do 17:00, a wstęp jest darmowy. Na stronie znajdziecie też informacje o możliwości odpłatnego zwiedzania z przewodnikiem.

*

Na koniec, zachęcam was do zadawania pytań osobom, które pracują w odwiedzanych przez was miejscach. Neapolitańczycy są bardzo otwarci i chętnie odpowiadają na pytania. Gdy wyszłam z cmentarza i zapytałam strażnika o broszury z dodatkowymi informacjami, powiedział, że akurat ma czas, więc może przejść się po cmentarzu ze mną i opowiedzieć kilka ciekawostek i legend.
Nie bójcie się pytać i okazywać ciekawości, neapolitańczycy lubią opowiadać.

Przewodnik po Neapolu

A presto!

 

 

Poprzednie części naszego przewodnika po Neapolu:
Co warto zrobić w Neapolu? 10 pomysłów “na start”
1– Muzeum Sansevero i Chrystus spowity całunem
2– Najbardziej znane pizzerie w Neapolu
3– Castel Sant’Elmo i Certosa San Martino
4– Cmentarz Fontanelle
5– Kościół Gesu Nuovo i klasztor św. Klary
6– Marechiaro
7– Podziemny Neapol
8– Tunel Burbonów
9– Teatr San Carlo
10– Neapol śladami Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
11Neapol śladami ojca Dolindo Ruotolo
12– Kulinarny przewodnik po Neapolu
13– Wyspa Gaiola i plaże w Neapolu
14– La farmacia degli Incurabili
15- Donnaregina Vecchia i Donnaregina Nuova
16– Katakumby San Gennaro i San Gaudioso
17– Święty January i jego cud
18– Co kupić w Neapolu- Pamiątki i prezenty dla miłośników miasta
19– Neapol w polskiej kulturze. Literacki przewodnik po mieście
20– Neapol za darmo czyli atrakcje, za które nic nie zapłacisz
21– Spacerownik po Neapolu. Z Piazza dei Martiri do Salita del Petraio
22– Pizzofalcone i Borgo Santa Lucia
23– Neapol śladem kobiet
24– Neapol śladami św. Giuseppe Moscati
25– Spacer po centrum Neapolu – Decumano superiore
26– Spacer po centrum Neapolu – Via dei Tribunali
27– Spacer po centrum Neapolu – Spaccanapoli
28 – Park archeologiczny Pausilypon
Inne wpisy dotyczące Neapolu:
– Relacja naszej czytelniczki z jej pierwszego wyjazdu do Neapolu
– Neapolitańczycy okiem Luciano de Crescenzo
– Czy Neapol jest bezpieczny dla kobiety podróżującej solo?
– Neapol od kuchni- przepisy
– Książki o Neapolu
– Muzyka Neapolu
– Nie jedź do Neapolu jeśli… Trzy typy osób, którym nie będzie w tym mieście łatwo
– Szopka neapolitańska. Ciekawostki i symbolika postaci
– Tombola i smorfia czyli o liczbach w Neapolu