Szopka neapolitańska. Ciekawostki i symbolika postaci

Szopka (‘o presepe lub ‘o presebbio) to obowiązkowy element przygotowań do świąt w Neapolu. Nie mówimy tu jednak o samej stajence z figurką Dzieciątka, Józefa, Maryi, zwierząt i pasterzy. Szopka neapolitańska to dziesiątki postaci i scenek, które nie są przypadkowe i mają swoje symboliczne znaczenie.

Początkowo szopki przedstawiały tylko “święte” postaci. Rzeźbiono je w drewnie, z przeznaczeniem dla kościołów i klasztorów. Figurki do użytku prywatnego zaczęto wypalać dopiero w połowie XVI wieku. Za pomysłodawcę pierwszych szopek neapolitańskich i tego, by wyszły poza samą scenę Narodzenia uznaje się świętego Kajetana z Thieny.

*

Tradycyjne figurki w szopce to postaci z codziennego życia Neapolu z XVIII wieku. Dzisiaj, idąc przez San Gregorio Armeno (słynna “ulica szopek”), zobaczymy też figurki osób aktualnie popularnych, polityków, muzyków, piłkarzy etc. Można dopatrywać się w tym kiczu robionego pod turystów, ale można też uznać, że szopka – jak lustro społeczeństwa – dzisiaj też oddaje to, czym lub lepiej, czyim życiem żyjemy.

Elementy szopki najczęściej wykonane są z korka, a postaci z terrakoty. Na co dzień kupicie je na ulicach San Gregorio Armeno i San Biagio dei Librai w Centro Storico. Tam też podejrzycie ich wykonanie, bo na tyłach sklepów znajdują się warsztaty. Poniżej podpowiadam, jakich elementów nie powinno zabraknąć w tradycyjnej szopce i co oznaczają.

*

8 grudnia w naszym domu też postawiliśmy szopkę neapolitańską. Mamy z Alfonso (mój mąż) zwyczaj kupowania jednej figurki podczas każdego wyjazdu do Neapolu. Zakupy zawsze robimy w tym samym warsztacie przy San Biagio dei Librai. Nasza szopka nie jest więc tylko symbolem świąt, ale też zapisem wspólnej historii.

*

Szopka neapolitańska – elementy krajobrazu i ich symbolika

Na szopkę często składają się trzy groty, Narodzenia i dwie po bokach. To nawiązanie do Golgoty i trzech krzyży.
Po prawej stronie groty Narodzenia powinni znajdować się sprzedawcy, a po lewej rzemieślnicy i osoby wykonujące codzienne czynności.

Rzeka symbolizuje przepływający czas, cykl życia od narodzin po śmierć.
Most to przejście z tego świata na tamten.
Studnia oznacza komunikowanie się pomiędzy światami. To symbol negatywny, dla niektórych oznaczający zejście do piekieł lub sposób, w jaki złe duchy mogą wydostać się na powierzchnię, by stoczyć walkę dobra ze złem.
Karczma symbolizuje głód, również ten religijny.
Zajazd, w którym nie przyjęto Maryi i Józefa, to symbol grzechu (również dlatego, że dawniej kojarzono je z ciemnymi interesami i prostytucją).

Karczma i sceny jedzenia znajdują się po prawej stronie, w drodze do szopki. Ludzie zajęci przyjemnością chcą zostać tu dłużej i nie chcą już iść w kierunku Światła. Symbolicznie oznacza to, że do groty dojdą tylko ci, którzy potrafią pokonać pokusy.
W pobliżu karczmy zawsze znajdzie się sprzedawca wina, vinaio oraz piec i piekący chleb.
Wino to też symbol krwi Jezusa, a chleb – Jego ciała czyli Eucharystii.

Młyn, podobnie jak rzeka, oznacza powoli upływający czas, ale też trudną pracę jaką trzeba wykonać, by być dobrym. Tak jak praca młynarza, który ziarno zamienia na mąkę.

*

Szopka neapolitańska- główne postaci i ich symbolika

Centralnym punktem szopki jest oczywiście stajenka z Dzieciątkiem, Józefem (często w fioletowej szacie) i Maryją (różowa sukienka, niebieski welon).

Gdy ustawiamy domową szopkę (8 grudnia), figurkę Jezusa kładziemy na sianku dopiero w świąteczną noc. Również trzej królowie postawieni są daleko od szopki i stają przed nią dopiero 6 stycznia.

Według podań, przy żłobie stały wół i osioł, które ogrzewały Dzieciątko swoim oddechem. Wół symbolizuje narody pogańskie, a osioł naród żydowski.

Przed grotą Narodzenia stoją pasterze tzw. zampognari, grający na dudach i piszczałce.

Wyjątek wśród pasterzy stanowi Benino, śpiący pastuszek i jedna z najważniejszych postaci szopki, którego figurkę ustawia się z boku.
Według legendy szopka przyśniła się pastuszkowi i gdy ten się obudzi, ona zniknie. Śpiący Benino oznacza oczekiwanie na święta i na przyjście Jezusa.

Drugą charakterystyczną figurką jest il pastore della meraviglia, zaskoczony pasterz, który zaniemówił na widok cudu. Znajdziemy go tuż przy grocie z rozłożonymi ramionami i zdziwionym wyrazem twarzy. Niektórzy twierdzą, że to sam Benino, który obudził się w swoim śnie.

Owce oznaczają wiernych, nawiązując do porównania Jezusa do dobrego pasterza.

*

Przy rzece stawia się figurki myśliwego i rybaka. Myśliwy ze strzelbą lub psami gończymi oznacza śmierć, więc stawia się go na końcu rzeki. Rybak z kolei symbolizuje życie, ale też św. Piotra nazywanego “rybakiem dusz”.
Nad wodą stoją też praczki, które miały pomóc Maryi i które piorą jej szaty. Biel ubrania ma symbolizować czystość Matki Boskiej.

*

Szopka neapolitańska przedstawia sceny z codziennego życia mieszkańców. Jezus nie przyszedł przecież w oderwaniu od rzeczywistości. Znajdziemy tu więc sprzedawców jedzenia, po jednym na każdy miesiąc:

1. Styczeń: rzeźnik;
2. Luty: sprzedawca ricotty i sera;
3. Marzec: sprzedawca kurczaków i innego ptactwa;
4. Kwiecień: sprzedawca jajek;
5. Maj: para sprzedająca wiśnie i inne owoce;
6. Czerwiec: piekarz;
7. Lipiec: sprzedawca pomidorów;
8. Sierpień: sprzedawca arbuzów;
9. Wrzesień: siewca lub sprzedawca fig;
10. Październik: myśliwy lub sprzedawca wina;
11. Listopad: sprzedawca kasztanów;
12. Grudzień: rybak lub sprzedawca ryb.

To, jak szczegółowo oddawane są elementy szopki podejrzycie na zdjęciach:

*

Z dala od szopki kręci się Ciccibacco (neapolit. Ciccibacc ngopp a bott) czyli pijak. Często przedstawia się go na wozie wypełnionym winem, otoczonego postaciami grającymi na instrumentach. Symbolizuje boga Bachusa (Dionizosa) i misteria dionizyjskie oraz cienką granicę pomiędzy sacrum i profanum.

W szopce mamy też wujków – Zi’ Vincenzo i Zi’ Pascale. To dwaj bogaci panowie grający w karty, symbolizujący karnawał i śmierć, ale też dwa przesilenia, letnie i zimowe. Pasquale to też imię jednej z czaszek znajdującej się na cmentarzu Fontanelle, której przypisuje się zdolność przepowiadania numerów lotto (o’ capa ‘e Pascale).

Charakterystyczne postaci kobiece to:
– Cyganka – z dzieckiem na ręku symbolizuje ucieczkę do Egiptu; bez dziecka- przepowiada mękę Jezusa i cierpienie Maryi. Cyganka to też analogia do wróżki/ Sybilli, która miała przepowiedzieć narodziny Jezusa;
– Stefania– panna z niemowlęciem na ręku. Legenda mówi, że na wieść o Narodzinach do szopki pobiegły kobiety. Według wierzeń żydowskich, panny nie mogły zbliżać się do kobiet w połogu i karmiących, więc aniołowie nie wpuścili Stefanii. Kolejnego dnia wzięła więc kamień i zawinęła w materiał tak, by imitował dziecko. Tym razem pozwolono jej wejść, a w grocie Narodzenia kamień zamienił się w niemowlę. Nazwano je Stefano (Szczepan, nawiązanie do jego wspomnienia w dzień po Bożym Narodzeniu).

W szopce nie może zabraknąć też żebraków i chorych, którzy symbolizują dusze czyśćcowe proszące o modlitwę.

6 stycznia do szopki docierają Trzej Królowie. Symbolizują świat i czas, który zatrzymał się w momencie narodzin Jezusa. Czasem królowie jadą na koniach, których sierści przypisuje się trzy pory dnia. Biały koń to świt, brązowy- zmierzch, a czarny- noc.

*

Szopki zobaczycie w Neapolu przez cały rok. Są one wystawione w wielu muzeach oraz na ulicach San Gregorio Armeno i San Biagio dei Librai. Jeśli wybierzecie się do Neapolu w okresie świątecznym, polecam wstąpienie do kilku kościołów, w tym do św. Mikołaja przy Toledo lub do św. Marty.

*

Na koniec zostawiam wam krótką playlistę świątecznych piosenek neapolitańskich. Mam nadzieję, że wprawi was w przyjemny, przedświąteczny nastrój :).

*

Buon Natale!

 

 

Neapol- nasz przewodnik:
1– Muzeum Sansevero i Chrystus spowity całunem
2– Najbardziej znane pizzerie w Neapolu
3– Castel Sant’Elmo i Certosa San Martino
4– Cmentarz Fontanelle
5– Kościół Gesu Nuovo i klasztor św. Klary
6– Marechiaro
7– Podziemny Neapol
8– Tunel Burbonów
9– Teatr San Carlo
10– Neapol śladami Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
11–Neapol śladami ojca Dolindo Ruotolo
12– Kulinarny przewodnik po Neapolu
13– Wyspa Gaiola i plaże w Neapolu
14– La farmacia degli Incurabili
15- Donnaregina Vecchia i Donnaregina Nuova
16– Katakumby San Gennaro i San Gaudioso
17– Święty January i jego cud
18– Co kupić w Neapolu- Pamiątki i prezenty dla miłośników miasta
19– Neapol w polskiej kulturze. Literacki przewodnik po mieście
20– Neapol za darmo czyli atrakcje, za które nic nie zapłacisz
21– Spacerownik po Neapolu. Z Piazza dei Martiri do Salita del Petraio
22– Pizzofalcone i Borgo Santa Lucia
23– Neapol śladem kobiet
24– Neapol śladami św. Giuseppe Moscati
25– Spacer po centrum Neapolu – Decumano superiore
26– Spacer po centrum Neapolu – Via dei Tribunali
27– Spacer po centrum Neapolu – Spaccanapoli
28 – Park archeologiczny Pausilypon
29 – Quartieri Spagnoli

Inne wpisy dotyczące Neapolu:
– Relacja naszej czytelniczki z jej pierwszego wyjazdu do Neapolu
– Neapolitańczycy okiem Luciano de Crescenzo
– Czy Neapol jest bezpieczny dla kobiety podróżującej solo?
– Neapol od kuchni- przepisy
– Książki o Neapolu
– Muzyka Neapolu
– Nie jedź do Neapolu jeśli… Trzy typy osób, którym nie będzie w tym mieście łatwo
– Szopka neapolitańska. Ciekawostki i symbolika postaci
– Tombola i smorfia czyli o liczbach w Neapolu